Zakon Bektashi- inne oblicze islamu

Logo zakonu Bektaszytów

Po wpisie o asasynach jedna z czytelniczek przysłała mi widomość, że sama interesuje się jeszcze innym islamskim bractwem- bektaszytów. Szukała nawet ich śladów na Podlasiu, jednak bezskutecznie. Jakiś czas temu czytałam dwa opracowania o tym odłamie, a raczej o mieszance religijnej jaką są bektaszyci i postanowiłam przybliżyć wam ich historię.

Bektaszyci to grupa heterodoksyjnych wyznawców islamu, żyjąca obecnie na terenie Albanii i Macedonii. Należy do mistycznych bractw sufickich (tarika). (do nurtów mistycznych w islamie należą m.in. Wirujący Derwisze, Kubrawi, Alawici). Praktyki sufich podobne są trochę do zasad mnichów chrześcijańskich z zakonów kontemplacyjnych. Jak sami piszą: „Zgodnie z naukami sufich, ścieżka doświadczenia Boskiej Obecności zaczyna się w nas samych. Powiedziane jest, iż ten kto realizuje poznanie siebie, ten realizuje również poznanie swego Pana. Bóg jest obecny, ale człowiek nie może widzieć Najwyższego, ponieważ zasłony niewiedzy zakrywają jego wzrok, a rdza pokrywa jego serce. Przeciętny człowiek jest istotą skoncentrowaną na siebie. Dopiero kiedy zaczyna polerować swoje serce i oczyszczać samego siebie, zasłony uniosą się, rdza odpadnie, a oko będzie w stanie dostrzec Boga” i dalej „Okrywanie i wypełnianie Boskiego potencjału ostatecznie wyraża się niezachwianą pewnością i wiarą. Człowiek poddaje się wówczas całkowicie Najwyższemu, tak jak kropla deszczu poddaje się oceanowi. Wszystkie nasze czyny są robione tylko i wyłącznie w imię i przez wzgląd na Boga” 

Sufi więc, to mędrcy, mistycy, asceci, którzy głosili, że najważniejszy jest kontakt z Bogiem. Uważali, że wtedy najlepiej mu służymy, kiedy ograniczamy swe namiętności doczesne: mało jemy, mało mówimy i mało śpimy. Później dołączyli do tego medytację i doskonalenie samego siebie, a że ubierali się w wełniane stroje (suf), stąd ich nazwa. Krążyli oni po całym świecie Islamu i nauczali. Uczeni szajchowie, siadali przy meczetach i odpowiadali na wszelkie pytania zgromadzonych wokół nich talibów (talib – „pytający”, „szukający” dziś znaczy po arabsku „student”). Zgodnie z nakazem proroka Mahometa, każdy Muzułmanin ma dążyć do zdobycia wszelkiej wiedzy o świecie i o sobie samym. Od tego zależy jego pozycja w tym i w tamtym życiu.

Kaligrafia islamska Bektashi,  Qarmatia,Wikipedia Commons

Dlatego z bektaszytów wywodzą się do dzisiaj elity społeczeństwa albańskiego.

Oni sami swoje pochodzenie wywodzą od wnuka Mahometa, Husajna ibn Ali ibn Abi Taliba, a za „ojczyznę” uważają Turcję. Założycielem zakonu był Hadżdżi Bektasz Wali z perskiego Chursanu (1248-1347), anatolijski sufi, cudotwórca, filozof i misjonarz. Za życia przyjął tytuły hunkar, hajji i veli. Słowo hunkar oznacza „ten, który tworzy cud”, słowo hadżdżi oznacza „ten, który odbywa pielgrzymkę do Mekki”, a słowo veli oznacza „ten, który niesie mądrość”.
Hadżi Bektasz Weli

Ruch ten, dzięki temu, że łączył ze sobą elementy z wielu źródeł: islamskich, chrześcijańskich, perskich, gnostyckich, ezoterycznych, zaratustrańskich czy nawet pogańskich (szamańskich) zyskał dużą popularność wśród narodów imperium osmańskiego. To swoisty synkretyzm religijny. Turcy, Persowie, Turkmeni czy Kurdowie widzieli w nim nawiązanie nie tylko do nowej religii, ale przede wszystkim do tradycji przodków, co pozwalało im zachowywać tożsamość etniczną.

Bektaszyci są jakby zawieszeni pomiędzy chrześcijaństwem a islamem. Kultywują oni część tradycji religii chrześcijańskiej i część Islamu. Bektaszyci wierzą w Trójcę, w skład której wchodzą: Allah, Muhammad i Ali. Nie przestrzegają oni wszystkich nakazów Koranu: modlą się tylko 2 razy dziennie (o świcie i o zmierzchu dla dobra całej ludzkości.) przed obrazami (głównie przed ikonami, ale też przed obrazami Mahometa), co uznane jest jako bluźnierstwo, a w Arabii Saudyjskiej jest karane śmiercią, odrzucają wszystkie filary religii i prawo szariatu. Nie ma obowiązku noszenia hidżabu czy nikabu. Dziewczęta ubierają się na styl zachodni, a nawet mają takie same prawa jak mężczyźni. Kiedy rodzi się dziecko, bektaszyci znaczą je znakiem krzyża za pomocą wody. Wierzą również w wędrówkę dusz i uznają kult liczby cztery.

Każdy bektaszyta może zawrzeć związek małżeński z innowiercą, bez jakichkolwiek konsekwencji religijnych. Duchowni, zwani baba, na wzór chrześcijańskich, przestrzegają celibatu i udzielają sakramentów m.in. spowiadają swoich „parafian”.

Nie pielgrzymują do Mekki, tylko do symbolicznego miejsca pochówku swoich proroków: Imama Husajna i Abbasa ibn Alego (zabitych w bitwie pod Karbalą w 680 r.), położonych na górze Tomorr (nazywanej albańskim Olimpem). Tam modlą się o pomyślność dla siebie i swoich rodzin, palą świece, biesiadują i bawią się. Elementami islamskimi podczas corocznej pielgrzymki są składane w ofierze owce, które potem są pieczone nad ogniskami i zjadane podczas wspólnej uczty.

Święta Góra Tomorr, ze świątynią Abbasa ibn Alego.

Nie uznają ramadanu, piją alkohol, szczególnie domowej produkcji raki (znany jako rakija, czacza, grappa) i jedzą wieprzowinę (dla sunnity i szyity jest to świętokradztwo). Zamiast meczetów modlą się w specjalnych świątyniach, które nazywają tekke (alb. teqeja) lub tekija.

Światowe Centrum Bektaszyzmu w Tiranie, funkcjonujące (z przerwami) od 1925 r. Odbywają się tam światowe kongresy tej wspólnoty religijnej.

Konak – wnętrze rezydencji w Tekke

"Pewien Imam uczył o złu, płynącym z picia alkoholu i zapytał bektaszytę:

- Jeśli postawicie przed osłem wodę i rakiję, to co wybierze?

- Wodę!, odpowiada bektaszyta.

- Dobrze!, chwali Imam. A dlaczego?

- Bo jest osłem!"

Dla nich dżihad, o ile w ogóle można o nim mówić, to nie jest święta wojna z niewiernymi. Wrócili oni do źródłowego znaczenia tego pojęcia, używanego przez bliskowschodnie ludy pustynne. Dżihad to obowiązek troskliwej opieki nad rodziną i walka o jej przetrwanie. Przejawia się ona w rozmowach, pouczeniach, napomnieniach i poszukiwaniach, jednak wszystko na drodze pokojowej.

Dlatego przez większą część swojej historii uważani byli przez muzułmanów za heretyków.

A skąd Albania?
Bektaszyzm zaczął się szerzyć na ziemiach albańskich od XV wieku. Twórcą albańskich bektaszytów był Kusum Baba (Kus Baba), którego mauzoleum znajduje się we Vlorze (tam też organizowane są pielgrzymki).
Członkowie bractwa byli janczarami (w 1826 roku sułtan Mahmud II zdelegalizował bektaszyzm i rozwiązał korpus janczarów), brali udział w walkach o niepodległość Albanii, zarówno podczas okupacji otomańskiej jak i podczas II wojny światowej i tzw. Antyfaszystowskiej Walki Narodowowyzwoleńczej (podczas wojny zginęło ok. 6 tysięcy bektaszytów).

Bektaszyci uciekali do Albanii z Turcji, gdzie twórca świeckiej Republiki Tureckiej, gen. Mustafa Kemal Pasza Atatürk zakazał wyznawania bektaszyzmu.

Po zakończeniu II wojny, nowe, komunistyczne już władze, co prawda zatwierdziły statut Wspólnoty Bektaszi i Wspólnoty Muzułmańskiej w Albańskiej Republice Ludowej, ale kiedy prezydent Enver Hodża ogłosił Albanię „pierwszym ateistycznym państwem na świecie” bektaszyci, podobnie jak i wyznawcy innych religii, byli brutalnie prześladowani. Za posiadanie krzyżyka, Pisma Św., Koranu czy dewocjonaliów groziła kara śmierci. Prześladowania trwały przez prawie 10 lat, aż do końca Albańskiej Republiki Ludowej w 1976 r. W konsekwencji zniszczono ponad 200 meczetów, a duchownych muzułmańskich zamordowano, uwięziono lub zmuszono do ciężkiej pracy fizycznej. Z bractwa bektaszytów prześladowania przeżyło tylko 5 ojców i 1 derwisz.

Po upadku reżimu komunistycznego Islam zaczął się na nowo umacniać. Odbudowano meczety, zakładano szkoły kanoniczne i domy modlitwy.


Bektashi tekke na wzgórzu Kuz-Baba we Wlorze w Albanii. Źródło zdjęcia: Eruci, Wikipedia Commons

Obecnie na czele tarikatu (tarika – droga) bektaszytów stoi Najwyższy Ojciec, Wielki Dede (alb. Kryegjysh) Reszat Bardhi. Religia ta jest czwartą co do ilości wyznawców, religią w Albanii (ok. 15-20 % ludności kraju i ok. 40 % wyznawców islamu).

Światowy przywódca bektaszytów z Albanii, Baba Edmond Brahimaj, z papieżem Franciszkiem. Brahimaj jest ósmym Bektashi Dedebaba (duchowy i religijny przywódca społeczności). źr. Radio watykańskie

Spośród bektaszytów wywodzili się m.in. Naim Frashëri (1846-1900), ideolog albańskiego odrodzenia narodowego i pisarz, nazywany „ojcem literatury albańskiej”, wielu polityków wśród których byli: Ismail Qemal, działacz niepodległościowy i premier pierwszego rządu albańskiego; Ahmed Zogu, prezydent, a później monarcha, premierzy: Dżafer Ypi, Mehdi Frashëri i wielu innych.

Bektaszi był Ali Pasza z Tepeleny, możnowładca osmański, zwany Lwem Janiny, którego śmierć opisał A. Dumas w „Hrabim Monte Christo”.

W 2010 r. UNESCO wpisało rytualny taniec Sufi- Semah na listę niematerialnego światowego dziedzictwa ludzkości. Przedstawia ruch ptaka, zwłaszcza żurawia, oraz symbolizuje ruch planet wokół Słońca. Dzisiaj można go zobaczyć podczas świąt w salach bractw sufickich, kiedy zapraszana jest niewtajemniczona publiczność.

Semah jest także symbolem bractwa Bektashi.

Semach, rytualny taniec, źr. Centrum Informacji i Dokumentacji Kultury Ludowej / Ministerstwo Kultury i Turystyki

Jak widać bektaszyci, to bardzo interesujący zakon. Dzięki połączeniu elementów różnych wyznań, są wobec wszystkich bardzo tolerancyjni. Uważają, że każdy bektaszyta jest zaproszony do pójścia w kierunku mądrości, po to, aby zwiększyć swoją wiedzę i zrozumienie Wszechświata. Co więcej, wierzą, że Bóg jest we wszystkim we Wszechświecie, także w Człowieku. Miłość do Boga i do ludzi jest istotą bektaszatyzmu. Może i my moglibyśmy część tej filozofii „wprowadzić" w życie”.

Źródła:

https://oldifis.up.krakow.pl/wp-content/uploads/StudiaSociologica2017_2/Kulon-Pliszka.pdf

file:///C:/Users/Jacek/Downloads/%C5%B9r%C3%B3d%C5%82a_etyki_w_islamie_heterodoksyj.pdf

https://www.religie.424.pl/islam-podzial-odlamy-i-religie-pokrewne,1445,article.html

https://www.youtube.com/watch?v=H14vgjGxsfs

http://www.towpolalb.pl/index.php/religia/4-religia

http://www.sufi.org.pl/sufism.html